Skip to main content

Futbolda hakemlerin aldığı tartışmalı kararları incelemek üzere başlayan VAR sistemini ele aldık.

Spor Toto Süper Lig’de video yardımcı hakem sistemi (VAR) 5 Ağustos’ta oynanan Galatasaray-Akhisar Belediyespor maçıyla resmen başladı. Dünyadaki ilk denemesi ise 1 Eylül 2016’da İtalya-Fransa arasında yapıldı ve 2018 Dünya Kupası’nda yaygın şekilde kullanıma girdi.  VAR’ı maç esnasında hakemi tereddütte bırakan ya da oyuncuların itiraz ettiği bir pozisyonda, hakemin ekran başında pozisyonların tekrarını seyrederek, diğer hakemlerle kulaklık aracılığıyla haberleştiği ve onlardan gelen bilgiye göre karara vardığı bir sistem olarak tanımlamak mümkün.

VAR’ın genel felsefesi: Minimum müdahale – maksimum yarar

Şimdi de Türkiye Futbol Federasyonu’nun (TFF) hazırladığı broşüre göre, VAR’ın ne olduğuna ve nasıl kullanıldığına bakalım: TFF, VAR  sisteminin amacının tüm kararlarda yüzde 100 doğruluk elde etmek olmadığını belirtiyor. VAR’ın genel felsefesi “minimum müdahale – maksimum yarar.”  Her türlü kararı her zaman hakem verecektir. Hakemin kararı yalnızca video incelemesi bariz bir hatayı gösteriyorsa değiştirilebilir. Buradaki doğru soru, “Karar doğru mu?” değil. Doğru soru: “Karar bariz bir şekilde yanlış mı?” Broşürde VAR’ın bazı ilkeleri de yer alıyor: Bunlardan ilki Video teknolojisinin yalnızca maçın seyrini değiştiren kararlardaki bariz hataları düzeltmek için ve gözden kaçan gol, penaltı/penaltı değil, doğrudan ihraç ve yanlış oyuncuya kart verilmesi gibi ciddi olaylarda kullanılması.   (örneğin; hakemin yanlış oyuncuya ihtar vermesi/ihraç etmesi). Diğer bir ilke, nihaî kararın her zaman hakem tarafından verilmesi. Üçüncü ilke ise incelemeyi yalnızca hakem başlatması. VAR, hakeme sadece inceleme önerisinde bulunabiliyor. Dikkat çeken bir nokta da,  iİnceleme süreci ne olursa olsun, kararı hızla incelemek için herhangi bir zaman baskısının bulunmaması. Çünkü doğruluk zamandan daha önemli. Önemli diğer bir ilke de oyuncuların ve takım görevlilerinin hakemin etrafını sarmaması veya bir karar incelenecekse, inceleme sürecini veya nihai kararı etkileme girişiminde bulunmaması.  ‘İnceleme işareti’ kullanan bir oyuncu sarı kartla cezalandırılıyor.

VAR hangi kararlarda inceleme yapıyor?

Hakemler maç sırasında birçok karar veriyor. VAR ise sadece şu kararların incelemesinde kullanılıyor:

Goller: Golden önce golün geçersiz olması için bir ihlalin olup olmadığını bildirmek

Penaltı/penaltı değil kararları: Verilen veya verilmeyen bir penaltı kararında açık bir hata olup olmadığını bildirmek.

Yanlış oyuncuya kart verilmesi: Hakemin ihlal yapan takımdan yanlış oyuncuya ihtar veya ihraç vermesi durumunu veya hangi oyuncunun cezalandırılması gerektiğini bildirmek.

Direkt kırmızı kartlar: Verilen veya verilmeyen bir ihraç kararında açık bir hata olup olmadığını bildirmek.

VAR sisteminin işleyişi

TFF’nin broşüründe VAR sisteminin nasıl işlediği şu şekilde açıklanıyor:

1- VAR, video operasyon odasındaki(VOR) TV ekranlarından oyunu izler.

2- VAR, maçın seyrini değiştiren (Gol, penaltı, kırmızı kart, yanlış oyuncuya kart) bir durumda herhangi bir potansiyel bariz hatanın yapılıp yapılmadığını veya ciddi bir olayın/ihlalin gözden kaçıp kaçmadığını görmek için her durumu/ kararı otomatik bir şekilde ‘Kontrol’ eder.

3- Eğer bir inceleme gerekmiyorsa, hakemle iletişime gerek yoktur. Buna ‘Sessiz kontrol’ adı verilir.

4- Eğer bir ‘Kontrol’ bir olayın incelenmesi gerektiğine işaret ediyorsa, hakem hemen bilgilendirilir. Eğer hakem önemli bir hatanın gerçekleşmiş veya ciddi bir şeyin gözden kaçmış olmasından şüphelenirse de bir inceleme talep edebilir.

5- İncelemeyi sadece hakem başlatır. Hakem, kendisi ve yardımcılarının olayı açıkça gördüğüne ve bu sebeple bir inceleme gerekmediğine karar verebilir.

6- Oyun durdurulmadan hakemin bir inceleme istemesi durumunda, oyun, iki takımın da iyi bir atak ihtimalinin bulunmadığı ‘tarafsız’ bir bölgeye/duruma gelir gelmez durdurulur.

7- Hakem, bir TV ekranı çerçevesini görsel bir şekilde göstererek, inceleme sürecinin başlatıldığını açıkça işaret eder.

8- Oyunun tekrar başlaması inceleme sonuna kadar geciktirilir. Hakemler, ‘ihlali gerçekleştiren’ takım/oyuncunun, incelemeyi engellemek için oyunu tekrar başlatma girişimlerini önler.

9- Goller, penaltı pozisyonları ve bariz gol şansının engellenmesi ihlallerinde, hakem oyunu, bahse konu olaya yol açan hücum hareketinin başlangıcından itibaren ve eğer ilgili ise oyunun o aşamasının başlangıcında topun hakimiyetinin nasıl kazanılmış olduğunu inceleyebilir.

10- Oyun Kuralları, oyun bir kez tekrar başlatıldıktan sonra oyunu yeniden başlatma kararlarının (köşe vuruşları, taç atışları vb.) değiştirilmesine müsaade etmez, bu nedenle yeniden başlatma kararları incelenemez.

11- İnceleme sürecinin sonunda, hakem nihai kararını verecek ve incelemenin sonucunu açık bir şekilde gösterecek, her türlü disiplin cezasını verecek/ değiştirecek/iptal edecek (uygun olduğunda) ve oyunun doğru bir şekilde yeniden başlatılmasını sağlayacaktır.

Disiplin cezaları

VAR kullanımında bazı disiplin cezaları da söz konusu. TFF bu cezaları şu şekilde açıklıyor: Hiçbir aşamada herhangi bir kimsenin hakem inceleme alanına girmesine izin verilmez. Bunu yapan oyuncu ihtar alacak (Sarı kart) ve takım görevlileri de teknik alan dışına çıkarılacaklardır. Hakem, TV işareti yapan oyuncuyu ihtar ile cezalandıracaktır. VAR, maçın seyrini değiştiren bir durumda herhangi bir potansiyel bariz hatanın yapılıp yapılmadığını veya ciddi bir olayın/ihlalin gözden kaçıp kaçmadığını görmek için her durumu/kararı kesintisiz bir şekilde ‘kontrol’ edecektir; yani gözden kaçan herhangi bir şey VAR tarafından görüleceğinden, antrenörlerin veya oyuncuların inceleme talep etmeleri kesinlikle yasaktır.

Bayrak veya düdüğü geciktirmek

TFF aşağıdaki hallerde hakem veya yardımcı hakem düdük çalmayı veya bayrak kaldırmayı geciktireceğini ifade ediyor:

1- Bir oyuncunun gol atmak üzere olduğu bir anda hakemin veya yardımcı hakemin kararsız kaldığı bir ihlalde (ofsayt ve topun oyun alanından çıkması dahil)

2- Ceza alanı içinde veya penaltı alanına doğru bir oyuncunun net bir atak durumunda yapılan bir ihlal durumunda Yardımcı hakem yukardaki durumlarda bayrağı geciktirecek ve atağın sonucunda bir gol veya penaltı olursa bayrağını kaldıracaktır. Bunun anlamı “Bayrağı bilerek geciktirdiğini, verilen golün veya penaltının incelenmesi gerektiğini” belirtmek.

VAR hangi liglerde kullanılıyor?

VAR sistemi aralarında Türkiye’nin bulunduğu şu ülke liglerinde kullanılıyor: Avustralya – Belçika – Brezilya Çin – Çekya – İngiltere – Fransa – Almanya – İtalya – Güney Kore – Hollanda Polonya – Portekiz – Katar ve ABD. Sistem ayrıca Güney Amerika futbolunu yöneten Güney Amerika Futbol Konfederasyonu (CONMEBOL) tarafından da kullanılıyor. CONMEBOL toplam 10 ülkeden oluşuyor.