Video Assistant Referee, yani Video Yardımcı Hakem sistemi, futbol müsabakalarındaki bazı pozisyonların tekrarlarının izlenmesi suretiyle en iyi kararın alınmasını ve akıcı oyunda çok zor bir işe sahip olan hakemlere yardımcı olmayı hedefleyen bir teknolojik karar mekanizması. FIFA, Rusya’daki müsabakalarda dört adet VAR hakemi kullanıyor. Tıpkı futbol sahasında olduğu gibi, Video Yardımcı Hakem Odası’nda da bir tane ana hakem (VAR) ve üç tane yardımcı hakem (AVAR1, AVAR2 ve AVAR3) yer alıyorlar. VAR hakemlerinin görev yaptıkları merkeze, Video Operation Room (Video Operasyon Odası) yani VOR deniyor. 2018 Dünya Kupası’nda bu oda, Moskova’da yer alan IBC binasında konuşlandırıldı. VAR hakemleri, maçın oynandığı statlarda yer almıyorlar. Müsabaka hakemi ve VAR hakemi arasındaki iletişim bir kulaklık aracılığıyla sağlanıyor.
Rusya’daki maçlarda Video Yardımcı Hakemler toplam 33 kamera açısına sahip. Bu kameralardan 8 tanesi süper ağır çekim, 4 tanesi ise ultra ağır çekim yapabiliyor. Daha gergin ve önemli maçlara sahne olacak eleme turlarında ise 2 ultra ağır çekim kamera daha devreye giriyor.
VAR hangi pozisyonlarda kullanılıyor?
VAR incelemesi, dört ana kategoride değerlendirilen ‘oyunun kaderini değiştiren anlar’ için devreye sokulabiliyor;
- Goller ve golle sonuçlanan ataklar
- Penaltılar ve penaltıyla sonuçlanan ataklar
- Direkt kırmızı kart pozisyonları (sarı kartlar incelemeye tabi tutulamıyor)
- Yanlış oyuncuya gösterilen kartlar
Maç boyunca VAR hakemleri, müsabakadaki her pozisyonu tarıyorlar ve sadece, yukarıdaki dört kategori kapsamına giren açık ve net hatalarda ve gözden kaçan bariz ihlallerde devreye giriyorlar.Gözden kaçırılmaması gereken bir husus, son kararın her zaman müsabakanın orta hakemine ait olduğu. FIFA, orta hakemlere hangi durumlarda VAR’dan gelecek talimatlar neticesinde karar değiştirebilecekleri ve hangi durumlarda VAR’dan gelen uyarıyla saha kenarındaki pozisyon tekrarı ekranına başvurabilecekleri konusunda şu rehberi sundu:
Saha kenarında pozisyon tekrarını izlemek için, yoruma açık durumlarda:
- Golü atan takımın bir oyuncusu tarafından yapılan fauller
- Ofsayt şüphesi bulunan goller
- Penaltıya sebebiyet veren fauller
- Penaltıya sebebiyet veren akında hücum takımı tarafından yapılan fauller
- Direkt kırmızı kartla sonuçlanan pozisyonlar
VAR önerisiyle yetinebilecekleri pozisyonlar:
- Gol öncesinde atlanan ofsayt
- Gol öncesinde topun çizginin dışından çevrilmesi
- Penaltı kararından sonra müdahalenin ceza sahası içerisinde mi, dışarısında mı olduğu şüphesi
- Penaltı öncesinde atlanan ofsayt
- Yanlış oyuncuya gösterilen kartlar
Karşılaşmanın orta hakemi, bir önceki pozisyonun VAR hakemleri tarafından incelenmesinin tamamlanması adına elini kulaklığına doğru getirerek, o esnada oyunun yeniden başlamasını geciktirebilir. Bu, pozisyonun resmi VAR incelemesi neticesinde değişeceğini ifade etmez. Amacı, ilk inceleme için gerekli zamanın tanınmasıdır. Resmi bir VAR incelemesi söz konusu olduğunda, hakem elleriyle ekran işareti yapar ve oyunu durdurarak VAR’ın devrede olduğunu bildirir. Hakem, VAR kararı neticesinde karar değişikliğine gidildiğini ifade etmek için de aynı ekran hareketini tekrarlar.
Dünya Kupası gruplarındaki VAR performansı
Dünya Kupası grup aşamasında VAR’ın bizzat müdahil olduğu 23 pozisyonun 17’sinden doğru kararlar çıktı ve bu pozisyonların sadece 1’inde hatalı bir karar vardı. Diğer 5 pozisyon ise her iki tarafın lehine de gidebilecek şüpheli pozisyonlardı. VAR, Dünya Kupası boyunca her pozisyonda hızlı kararlar aldı ve efektif bir şekilde devreye girdi. İzleyicilerin kafasını karıştıran tek şey, ‘açık ve net hata’ kavramıydı. FIFA’nın buradaki muğlaklığı kaldırması ve VAR’ı maçın kaderine tayin edecek tüm pozisyonlarda devreye sokması gerekiyor.
Futbolda video tekrar sistemiyle kararların değiştirilmesine muhalif olanların en büyük argümanı, bu sistemin oyunu yavaşlattığı ve bunun da futbolun doğasına aykırı olduğu yönünde. Gerçekler hiç öyle söylemiyor. Ünlü istatistik şirketi FiveThirtyEight’in bu Dünya Kupası için yaptığı araştırmada elde ettiği bulgulara göre, oyunu yavaşlatan aksiyonlar arasında VAR sadece 11. sırada.
İlk 10’da neler mi var?
Frikikler (ortalama 10 dakika 29 saniye), taç atışları (7 dakika 50 saniye), kaleci vuruşları (6 dakika 3 saniye), korner atışları (4 dakika 14 saniye), sakatlıklar (4 dakika 10 saniye), oyuncu değişiklikleri (3 dakika 3 saniye), gol sevinçleri (2 dakika 55 saniye), kartlar (55 saniye), hakeme itirazlar (36 saniye), penaltı atışları (33 saniye) ve VAR (31 saniye).
Evet, VAR ortalama olarak sadece 31 saniyelik bir gecikmeye yol açıyor. Video inceleme teknolojisinin çok uzun süredir kullanıldığı Amerikan sporlarını ele aldığımızda, bir de VAR’ın böyle büyük bir turnuvada ilk kez kullanıldığını hesaba kattığımızda, bu 31 saniyelik ortalama gecikmeden şikâyet etmenin hiçbir anlamı olmuyor.
Bir diğer eleştiri de VAR’ın maç içinde sıkıcı süreçler yaşatacağı ve insanları ekranları başından uzaklaştıracağı yönündeydi fakat tam tersinin gerçekleştiğini söylemekte beis yok.
Bir pozisyon VAR incelemesine tabi tutulacağı zaman izleyiciler pür dikkat kesiliyorlar. Sosyal medya o pozisyonla ilgili yorumlarla doluyor ve bu, o an maçı izlemeyenleri de maça çekiyor. VAR, bu spora bir eğlence değeri de katmış durumda.
VAR, futboldaki hakem hatalarını sıfırlamayacak ama önemli ölçüde azaltacak. Hataların sıfırlanamaz olmaları, o hataları minimum düzeye indirgememiz gerektiği gerçeğini ortadan kaldırmıyor.
Futbola hoş geldin, teknoloji! Geç oldu, güç olmasın.
Alp Çolak, Goal Türkiye Editörü
Yorumlar