Suriye’den Türkiye’ye göç eden milyonlarca insanın en önemli yaşamsal konularının başında sağlık geliyor. Sağlık konusunda yaşanan sıkıntılara baktığımızda temel sorunun dil olduğu aşikar. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) bu konuda Türkiye’ye gelen Suriyeli doktor ve hemşirelere yönelik bir eğitim programı başlattı. Bu şekilde dil sorunun aşılması ve yaklaşık bir milyon göçmene temas eden bu program ile toplanan veriler çok katmanlı bir anlatı ortamına dönüştürüldü ve göçmen sağlığı merkezleri aracılığıyla kurulan insan ilişkilerinin izleyicilere çarpıcı bir etkileşim deneyimi olarak sunulduğu bir eser ortaya çıktı.
Göçmen sağlığı meselesinin verileri kullanarak bilgisayar ortamında yaratılmış nadir görülebilecek Bağlantı(lar) adlı bu veri sanatı örneği altı aylık yoğun bir çalışma sonucunda Didem Yalınay, Seçkin Maden ve Cemal Koray Bingöl tarafından gerçekleştirildi. Bağlantı(lar) adlı veri sanatı projesini hayata geçiren Didem Yalınay ile çalışmayı konuştuk.
Göçmen sağlığı verilerinin bir veri sanatı projesine dönüşmesi nasıl bir etkiyle oldu?
Suriye’den Türkiye’ye gelen büyük göç akınıyla bebeklerin çocukların aşılanmasından tutun hastalıkların tedavisine kadar gelen göçmenlerin sağlık ihtiyaçları en temel yaşamsal konulardan biri. Bu konuda Sağlık Bakanlığı, Birleşmiş Milletler ve Dünya Sağlık Örgütü beraberce yıllardır önemli çalışmalar sürdürüyorlar. Bu noktada en önemli sorun dildi. Dünya Sağlık Örgütü 2016’dan itibaren Türkiye’ye gelen Suriyeli doktor ve hemşirelere yönelik bir eğitim programı başlattı. Eğitim alan sağlık personeli göçmen sağlığı merkezlerinde çalışmaya başladılar. Bu sayede dil sorunu büyük ölçüde aşılmış oldu. Burada zincirleme bir iyileştirme katkısı ortaya çıkıyor. Biz insanların birbirlerinin hayatını iyiye götürmek yönünde desteklemesinin toplum için en temel öneme sahip olduğu inancındayız. İnsanların hayatının iyileşmesine dair bu olumlu etkiyi anlatmak ilham kaynağımız oldu diyebilirim.
Çalışmada nasıl veriler kullandınız?
Türkiye’de 26 ilde 150 göçmen sağlığı merkezi yedi ilde de göçmen sağlığı eğitim merkezi var. Kullandığımız veriler 2016 yılından bu yana merkezlerde verilen eğitimler ve sağlık hizmetlerine dayalıydı. Bu merkezler aracılığıyla toplamda yaklaşık bir milyon göçmene yardımcı olunabildiğini gördük. Bu verileri yeniden örüntüleyerek bilgisayar ortamında yapılandırdığımız üretimsel ve işlemsel bir anlatı tasviri yaratmayı amaçladık.
Veri sanatı nedir? Kod ve algoritmalarla nasıl oluşturuluyor?
Artık sanal ve gerçeğin birbirine karıştığı teknolojik ortamla iç içe geçmiş bir veri dünyasında yaşıyoruz. Farkında olmasak da, tüm eylemlerimiz algoritmalar kodlar dünyasının içinde. Heykel yapsak kil, resim yapsak boya ve tuval kullanmak gibi biz ekran kod ve algoritmalar kullanıyoruz. Örneğin, Bağlantı(lar) projesinde göçmen sağlığı meselesini bir program aracılığıyla kodlar kullanarak bilgisayar ortamına görselleştirmesi için tanıttık ve tanımladık.
Bağlantı(lar) adlı eserinizi gerçekleştirme fikri nasıl oluştu?
Eseri yaratırken temel yaklaşımımız tek tek insanların eyleminin önemi ve bu eylemlerin oluşturduğu büyük resmi göstermek oldu. Dünyayı iyiye götürmeye dair eylemlerin temelinde insanların kurdukları bağlar ve bağlantıların önemini tasvir eden bir evren yarattık. Bu evrende Bağlantı(lar) bilgisayar ortamında erişimimiz mümkün olan bilgiyi çok katmanlı bir şekilde görmemizi sağlayan bir anlatı sunuyor. Aynı anda görebildiğiniz şeffaf dosyalar üst üste açılıyor ve bilgiyi size derinlemesine inceleme fırsatı veriyor. Bu anlatı aynı zamanda etkileşimli. Yani eser sizi görüyor ve sizinle etkileşime geçiyor. Bizim normalde bilgisayarla ilişkimiz amaçlara yönelik. İstediğimiz bilgiyi arayıp bulmak ya da istediğimiz dosyalamayı hesaplamayı yapmak gibi. Fakat aslında bilgisayar ortamı eğer ki arama butonunu kaldırırsak bize bilmediğimiz bilgileri verebilecek bir donanıma sahip. Biz Bağlantı(lar) adlı eserle bu olanağı ortaya çıkarmayı amaçladık. Bağlantı(lar) göçmen sağlığı meselesini kendisi belli konuları öne çıkaran algoritmik bir anlatı ile sunuyor size konunun araştırmayı düşünmeyeceğiniz boyutlarını aktarıyor.
Bu çalışma, hangi alanlarda ne amaçla uygulanıyor?
İşlemsel sanat, veri sanatı olarak adlandırdığımız sanat alanı mühendislik, sanat, tasarım gibi alanların arasındaki sınırların eridiği interdisipliner bir pratik olarak kendini var ediyor. Bu tip çalışmaları sanat merkezlerinde sergilerde, çeşitli tasarım etkinliklerinde ve festivallerde görmek mümkün.
Bu uygulama Türkiye’ye nasıl bir katkı sağladı? Devamı gelecek mi?
Dünya Sağlık Örgütü eseri farklı etkinliklerle insanlara ulaştırmayı planlıyor. Çeşitli sanat kurumlarından sergilemek için istekler var. Şu an tüm bunlar görüşme ve planlama aşamasında. Katkısına gelince bizlerin sanatçı olarak hepimizin dert ettiği sorduğu sorguladığı konuları ifade edip bunları yaptığımız eserlerle dile getirmek isteğindeyiz. Türkiye’deki yaşanan bu göç akını hepimizi bu dönemde en çok sarsan en derinden etkileyen olaylardan biri oldu, bu derde temas edip dertleri birlik olarak çözmek konusunda ilham olabilmeye bir parça katkımız olabilirse ne mutlu bize.
Esra Öz, Sağlık Habercisi
Yorumlar