Finansal sağlık aslında finansal okur yazarlık meselesinin belli bir doygunluğa ve olgunluğa erişmesi sonrası karşımıza çıkan bir kavram. En basit ifade ile, bireyin finansal sorumluluklarını yerine getirirken varlık ve borçlarını doğru yöneterek, geleceğe ilişkin özgür ve güvenli bir yaşam tarzı planlayabilmesi demek. Finansal sağlımızı doğru yönetememek ise 21. yy’ın en önemli stres kaynaklarından biri. Bu sürecin yönetiminde yeni teknolojilerin rolü de giderek artıyor. Pandemi nedeniyle tüm dünya ekonomilerinin zor günlerden geçtiği ve bu anlamda hem bireylerin hem kurumların finansal olarak daha fazla bilgi ve yönlendirmeye ihtiyaç duyduğu bugünlerde ‘finansal sağlık’ meselesini tüm yönleriyle ele almaya çalıştık.
Finansal sağlığı, finansın temellerine dair ilk ve temel bilgileri edinmek anlamına gelen, ‘finansal okur yazarlık’tan sonraki adım olarak ifade edebiliriz. Uzun yıllardır finansal okur yazarlık alanında yapılan araştırmalar, etkinlikler ve basılan kitapların ardından oluşan farkındalık aslında sektöre şu soruyu sordurdu: “Bu konuları anlıyoruz ama ne kadar yönetebiliyoruz?” , “Varlıklarımızı ve borçlarımız nasıl planlayabiliriz?”. Aslında çok basit bir şekilde vücut sağlığımızla ilgili planlamalara ihtiyaç duyduğumuz gibi finansal sağlığımızı da, söz gelimi giderlerimizi ve borçlarımızı da planlanlamalıyız. Tabii bireyler yalnızca borçlanmıyor; tasarruflarını da yatırıma dönüştürüyor. Eskiden yalnızca banka hesabında tutulan tasarruflar şimdi onlarca yatırım ürünlerine dönüştürülüyor. Ekonomideki bu gelişmeye ‘hane halkının finansallaşması’ deniyor. Zaten toplumdaki finansal okur yazarlık ihtiyacı da tam bu noktada ortaya çıkmış ve sıradan bireylerin, karmaşık hale gelen borç ve yatırımlardan oluşan finansal portföylerini yönetecek bilgilerinin olmadığını fark eden resmi kurumlar, uluslararası düzeyde, ‘finansal okur yazarlık’ eğitim programları başlatmışlardı. Fakat şimdiki durum, artık işin yalnızca bir ‘okur yazarlık’ değil, bir ‘sağlık’ sorununa dönüştüğünü gösteriyor. Çünkü hem Türkiye’de hem globalde yapılan araştırmalar gösteriyor ki hepimizin ortak endişesi ve en önemli stres kaynağı, para. Bu o kadar önemli bir stres sebebi ki, fiziksel sağlığımızı bile olumsuz yönde etkiliyor. Depresyon ve anksiyete bozuklukları finansal stres yükseldikçe altı, yedi kat artabiliyor.
Finansal sağlık istikrarlı şekilde yönetilmesi gereken bir süreç ve bu iş öncelikle finans gözlemini iyi yapmak ile başlıyor. Özellikle bugünlerde bu konudaki farkındalık her zamankinden daha kıymetli. Peki Türk insanı bu konuda ne kadar bilinçli? Finansal okur yazarlığın düşük olduğu ülkemizde ekonomideki gidişat finansal sağlığı doğru yönetmek konusunda yeni bir motivasyon kaynağı yaratmış olabilir mi? Bu sorulardan hareketle ağızdan ağıza pazarlama ajansı Fikrimühim ile Türk insanın finansal sağlık yönetimi konusundaki alışkanlıklarını masaya yatırdık.
Finansal sağlık yönetimi araştırması
Türkiye’nin 12 bölgesinde 74 ilde bin kullanıcı ile online görüşme tekniği kullanılarak gerçekleştirilen bu araştırma verilerinden yola çıkarak ortaya koymaya çalıştığımız Türk insanının ‘finansal sağlık karnesi’ raporunun detaylarına bakalım.
Araştırmamıza göre hane halkı aylık toplam geliri ortalama 7 bin 520 TL olan katılımcılar içerisinde aylık hane halkı geliri en yüksek olan grup 35-44 yaş arası olanlar. 18-24 yaş arasında bu rakamın 4 bin 852 TL’ye düştüğünü belirtelim. Ancak bu araştırmaya katılan deneklerin yüzde 97’sinin en az lise mezunu olup, belli refah seviyesinin üstünde olduğunu ve bu bağlamda hane halkı geliri ortalamaların mevcut ekonomik tabloda Türkiye genelinin üstünde olduğunun altını çizmemiz gerek.
Hane halkı ortalaması ne olursa olsun finansal sağlıkta esas belirleyici giderleri yönetmek aslında. Bu bağlamda aylık masraflar ile gelir kalemlerini dengelemek son derece kritik. Katılımcılara yönelttiğimiz, “Aylık masraflarınız gelirlerinizi aşıyor mu?” sorusuna gelen cevaplara baktığımızda ‘her zaman ve sıklıkla’ diyenlerim toplamı yüzde 30’un üzerinde. Bu konuda farkındalık maalesef düşük.
En fazla ilgi gösterilen finansal yatırım aracı; ‘altın’
Araştırmaya göre katılımcıların yüzde 64’ü altın, hisse senedi, mevduat hesabı gibi finansal ürünlerden en az birini kullandıklarını belirtmiş. Yine bu oran refah seviyesi nispeten yüksek olan 35-44 yaş arasında yüzde 76 olarak gerçekleşmiş. Sorunun kapsamını biraz daha genişletip katılımcılara, “Altın/ döviz biriktirme, mevduat hesabı, gayrimenkul, hisse senedi, kriptopara vb. araçlar ile finansal yatırım yapıyor musunuz?” diye sorduğumuzda ise ‘evet’ cevabı verenlerin oran yüzde 73’e çıkmış.
Peki kullanıcı bu finansal ürünlerden hangisine daha fazla ilgi gösteriyor bugünlerde? Bu da cevabı en fazla merak edilen sorulardan bir diğeri aslında. Buna göre araştırmaya katılanların birikimlerini bugünlerde değerlendirmek için en fazla tercih ettiği yatırım aracı yüzde 65 ile ‘altın hesabı’. Altını yüzde 49 ile ‘döviz mevduat hesabı’ ve yüzde 46 ile ‘TL mevduat hesabı’ takip ediyor.
Diğer yandan tüketicilerin kendilerine yaptıkları bir yatırım olarak değerlendirebileceğimiz bir diğer araç olan sigortalara yönelik sorumuza gelen cevaplar da pek şaşırtıcı değil açıkçası. Buna göre katılımcılar arasında en fazla tercih edilen sigorta yüzde 42 ile ‘sağlık sigortası’.
Aylık masraflarınızın gelirinizi aştığı zaman oluyor mu?
Her zaman 12
Sıklıkla 21
Bazen 35
Nadiren 23
Hiçbir zaman 10
Altın hesabı, hisse senedi, mevduat hesabı vb. gibi herhangi bir finansal ürün kullanıyor musunuz? (%)
Evet 64
Hayır 36
—
Birikimlerinizi aşağıdaki finansal ürünlerden hangilerinde değerlendiriyorsunuz? (%)
Altın hesabı 65
Döviz mevduat 49
TL mevduat 46
Hisse senedi 22
Yatırım fonu 21
Gayrimenkul 16
Kripto para 13
Repo 5
Baz (Finansal yatırım yapanlar): 731
—
Aşağıdaki sigortacılık ürünlerinden hangisini/ hangilerini kullanıyorsunuz?
Sağlık sigortası 42
Hayat sigortası 27
Kaza sigortası 18
Kredi hayat/ destek sigortası 15
Birikim sigortası 13
Yatırım sigortası 3
Hiçbiri 39
—
Finans gündemini TV ve sosyal medyadan takip ediyoruz
Katılımcıların yüzde 52’si finansal yatırım yaparken birine danıştıklarını ifade etmiş. Bu konuda birine danışmadan kendi başına karar alanların ise çoğunlukla gündemi farklı mecralardan takip ederek yatırım yaptıklarını düşünerek hemen akabinde katılımcılara “Finans gündemini hangi mecralardan takip edersiniz?” diye sorduk. Katılımcıların yüzde 45’i bu soruya ‘TV’deki finans programları ve haber bültenleri’ ve yüzde 43’ü ise ‘sosyal medya platformları” yanıtını verdiler.
Başta döviz kurlarındaki oynaklık olmak üzere ekonomideki belirsizlerin tüketiciyi finansal varlıkları konusunda daha kontrolcü bir hale getirdiği muhakkak. Peki araştırmaya katılanlar kullandıkları finansal ürün ya da yatırım araçlarının beklentilerini karşılayıp karşılamadığını ne sıklıkta kontrol ediyorlar? Bu soruya ‘her gün’ yanıtını verenlerin oranı yüzde 35. Haftada birkaç defa diyenlerin oranı ise yüzde 30.
—
Finansal yatırım yaparken birine danışır mısınız? (%)
Evet 52
Hayır 48
—
Finans gündemini hangi mecralardan takip edersiniz? (%)
TV’deki finans programları ve haber bültenleri 45
Sosyal medya platformları 43
Gazeteler ve gazetelerin internet siteleri 38
YouTube’da ekonomi üzerine yayın yapan ekonomistler 29
Finans danışmanım/ Banka temsilcim 23
Finans gündemini takip etmem 10
—
Kullandığınız finansal ürün ya da yatırım aracının beklentilerinizi karşılayıp karşılamadığını ne sıklıkta kontrol edersiniz? (%)
Her gün 35
Haftada birkaç defa 30
Haftada bir defa 16
Ayda bir defa 11
İki, üç ayda bir defa 3
Senede bir Baz (Finansal yatırım yapanlar): 731
—
Finansal sağlık yönetiminde dijital bankacılık
Finansal sağlık yönetiminde başta dijital bankacılık uygulamaları olmak üzere yeni nesil finansal teknoloji araçlarının kullanıcının işini fazlasıyla kolaylaştırabildiğini söylememiz gerek. Peki kullanıcının bu işte teknoloji ile arası nasıl? Bu bölümde katılımcıların dijital bankacılık uygulamalarına olan ilgisini sorguladık.
Buna göre katılımcıların yüzde 95’i dijital bankacılık hizmetlerini kullandıklarını ifade etmişler ve yüzde 94’ünün telefonunda en bir mobil bankacılık uygulaması yüklü. Dijital bankacılık hizmeti kullananların yüzde 84’ü dijital bankacılık uygulamalarını kullanmanın gelir/gider dengenizi iyi seviyede tutma konusunda işlerine yaradıkları konusunda hem fikirler.
—
Dijital bankacılık hizmetlerini kullanıyor musunuz? (%)
Evet 95
Hayır 5
—
Telefonunuzda bankanızın mobil uygulaması var mı? (%)
Evet 94
Hayır 6
—
Dijital bankacılık uygulamalarını kullanmanın gelir/gider dengenizi iyi seviyede tutma konusunda işinize yaradığını düşünüyor musunuz? (%)
Evet 84
Hayır 16
Baz (Dijital bankacılık hizmetlerini kullananlar): 949
—
Pandemi dolayısıyla dijital servis ve platformlara ilgi artıyor
Dijital bankacılık hizmetlerini kullananların dijitalde en fazla yaptıkları işlemlere baktığımızda ise yüzde 92 gibi yüksek bir oranla ilk sırada karşımıza ‘faturalar ve ödemeler’ geliyor. ‘Faturalar ve ödemeleri’ yüzde 91 ile ‘para transferleri’ takip ediyor. ‘Kredi kartı ve banka kartı’ işlemleri ise yüzde 89 ile üçüncü sırada.
Diğer yandan katılımcıların yüzde 71’i pandemi döneminde bankacılık işlemlerimi daha çok dijital kanallar üzerinden yapmaya başladıklarını ifade etmişler. Yüzde 63’ü ise yine pandemi döneminde kredi kartını daha çok online alışveriş için kullanmaya başladığını belirtmiş. Pandemide haliyle tasarrufa yönelik çabaların da arttığını araştırma sonuçlarında görüyoruz. Buna göre pandemi döneminde yaptığı harcamalara daha fazla dikkat etmeye başlayanların oranı yüzde 48, giderlerini azaltma yoluna gidenlerin oranı ise yüzde 36.
—
Dijital bankacılık üzerinden hangi işlemleri yapıyorsunuz? (%)
Faturalar ve ödemeler 92
Para transferleri 91
Kredi kartı ve banka kartı işlemleri 89
Yatırım işlemleri 57
Varlık yönetimi 44
Baz (Dijital bankacılık hizmetlerini kullananlar): 949
—
Araştırmanın belki de en önemli sorularından biri; ülkenin finansal durumu konusunda katılımcıların gelecek kaygıları olup olmadığıydı. Gelecek kaygıları olanların oranı beklenildiği üzere yüzde 81 ile son derece yüksek bir oran. Diğer yandan katılımcıların yüzde 49’u kendilerinin finansal olarak özgür olduklarını düşünmüyorlar.
—
Ülkenin finansal durumu konusunda gelecek ile ilgili kaygılarınız var mı? (%)
Evet 81
Hayır 5
Kararsızım 14
—
Finansal açıdan özgür olduğunuzu düşünüyor musunuz? (%)
Evet 20
Hayır 49
Kararsızım 30
—
Finansal sağlık yönetimindeki püf noktalar
Finansal sağlık yönetimi her ne kadar teknolojinin katkısıyla iyileştirilebilecek bir konu olsa da işin öncelikle kişinin kendi inisiyatifinde olduğunu belirtmek gerek. Bu bölümde katılımcıların tasarruf, birikim ve para yönetimi konusundaki alışkanlıklarını değerlendirmeye çalıştık ve katılımcılardan aşağıdaki ifadeleri ne sıklıkla gerçekleştirdiğini işaretlemelerini istedik.
—
Giderlerimi düzenli olarak kontrol ederim (%)
Her zaman 52
Sıklıkla 35
Bazen 9
Nadiren 2
Hiçbir zaman 2
—
Yatırımlarımın son durumunu kontrol ederim ve performansını takip ederim (%)
Her zaman 38
Sıklıkla 32
Bazen 18
Nadiren 5
Hiçbir zaman 7
—
Geleceğim için finansal planlama yaparım (%)
Her zaman 28
Sıklıkla 32
Bazen 27
Nadiren 9
Hiçbir zaman 4
—
Gelecek planlarım için birikim yaparım (Ev, araba almak için birikim vs.) (%)
Her zaman 29
Sıklıkla 28
Bazen 23
Nadiren 13
Hiçbir zaman 8
—
Kısa vadeli hedeflerle harcamalarım için hazırlık yaparım (Gelecek yaz tatili için tasarruf vs.) (%)
Her zaman 22
Sıklıkla 30
Bazen 26
Nadiren 14
Hiçbir zaman 8
—
Bir şey satın almadan önce o şeyi satın alma gücümün olup olmadığını değerlendiririm (%)
Her zaman 53
Sıklıkla 33
Bazen 11
Nadiren 3
Hiçbir zaman 1
—
Yeni gelir modelleri yaratmayı denerim (kullanmadığımız eşyaları ikinci el platformlarda satmak vs) (%)
Her zaman 22
Sıklıkla 23
Bazen 27
Nadiren 17
Hiçbir zaman 11
—
Param olmasa dahi ufak tefek de olsa alışveriş yapmaktan kendimi alamam (%)
Her zaman 11
Sıklıkla 18
Bazen 28
Nadiren 25
Hiçbir zaman 19
—
Yatırım yaptığımda paramın bir kısmını riske atmaya hazır olurum (%)
Her zaman 11
Sıklıkla 17
Bazen 30
Nadiren 21
Hiçbir zaman 21
—
Yorumlar