Reuters Gazetecilik Enstitüsü, Google Dijital Haber İnisiyatifi desteğiyle “Avrupa’da Haber Doğrulama Sitelerinin Yükselişi” başlıklı bir rapor yayımladı. Rapora göre, bu tür sitelerin ortaya çıkışı 2000’lerin başlarında ABD’de karşımıza çıkıyor ve giderek diğer ülkelere de yayılmaya başlıyor. Bugünkü en güncel veriler dünyada 119 konuyla ilgili aktif grup olduğunu ortaya koyuyor. Bunların yüzde 90’ından fazlası 2010’dan bu yana, 50’den fazlası da son iki yılda kuruldu. İlk siyasî haber doğrulama sitesi 2005’te İngiltere’deki seçimlerde bir blog aracılığıyla Channel 4 News tarafından hayata geçirildi. 2008’de benzer oluşumlar Fransa ve Hollanda’da hayata geçti ve bunun ardından 2010 sonuna dek 10 ülkeye yayıldı. Rapor kapsamında değerlendirilen Avrupalı sitelerin birçoğunun, örneğin Channel 4 News, bir gazetecilik örgütüyle bağı bulunuyor. Araştırma kapsamındakilerin yüzde 60’ı bağımsız bir girişim veya bir STK’nın projesi olarak çalıştığını aktarıyor. Bazı siteler ise kendilerini gazeteci etiketiyle ele alınmaktansa, doğrulamayı, siyaset ve medya reformunun bir parçası olarak ele alınmayı yeğliyor. Dijital medya haber doğrulama sitelerinin yaptığı işlerin yayılması ve tanıtımı için ideal olsa da, bu sitelerin ana akım medyayla işbirliğine gitmesi gerekiyor.
Haber doğrulama sitelerinde iki örnek: Les Décodeurs ve Pagella Politica
Les Décodeurs (The Decoders) 2009 yılının sonlarında o dönem Fransız Le Monde gazetesinin politika editörü olan Nebil Wakim tarafından hayata geçirildi. ABD’deki PolitiFact ve FactCheck.org ile Fransa’da Libération gazetesinin Désintox sitelerinden ilhamla kurulan site; yapılan açıklama ve çıkan söylentilerin doğrulanması ve okurlardan gelen soruların cevaplanması misyonunu taşıyor. Les Décodeurs asıl çıkışını 2011’de Hollande ve Sarkozy arasındaki başkanlık seçimi kampanyasından yaptı ve her iki siyasetçinin açıklamalarının doğrulanmasına yönelik çalışmalarıyla dikkat çekti. 20 Mart 2014’te yeniden yapılanmaya giden sitede, şu an üç ana bölüm mevcut: Veri gazeteciliği ve görselleştirme, haber doğrulama ve açıklayıcı gazetecilik.
Ekim 2012’de İtalya’da dokuz gönüllü tarafında kurulan Pagella Politica, İtalyan politikacıların yaptığı yanlış açıklama, paylaştığı rakam ve istatistiklerin doğrulanması amacını taşıyordu. Aralarında hiçbir gazetecinin bulunmadığı ekip, uluslararası örgütlerde görevli araştırmacı, danışman ve siyasî uzmanlardan oluşuyor. 2013 seçimlerinden sonra kamuoyunun dikkatini çekmeye başlayan site, 2014’te devlet yayıncısı RAI’nin de radarında girdi. RAI, ekibe doğrulama için bir program önerdi ve program üç sezon devam etti.
Haber doğrulama araçları
European Journalism Centre, 2013 yılında Doğrulama El Kitabı’nı (Verification Handbook) yayımladı ve bu kitap, 2016 sonunda Türkçe’ye kazandırıldı. Kitabın bölümleri arasında haber doğrulama araçları da yer alıyor. Bu araçları paylaşıyoruz…
Kimliği doğrulamak
Aşağıdaki online doğrulama araçlarını kullanarak iletişime geçeceğiniz kişinin sosyal medyadaki profil detaylarına ulaşabilirsiniz.
AnyWho: Tersine arama özelliği de olan ücretsiz beyaz sayfalar. (Yalnızca Amerika)
AllAreaCodes: Bir telefon numarasına karşılık gelen isim ve adres bilgileri. Belli bir ücret karşılığında beyaz sayfalarda listelenmeyen bilgileri de sunuyor. (Yalnızca Amerika)
Facebook Graph Search: Kullanıcıları isim, cinsiyet, yaşadıkları şehir, doğdukları şehir, beğendiği sayfalar, okudukları okul, çalıştıkları işyeri ve bunun gibi daha pek çok özellikle aramaya yarayan bir araç.
GeoSocial Footprint: Bir kişinin konum servisi içeren tweetleri, sosyal platformlarda yaptığı check-inleri ve internette kullandığı dil seçenekleri üzerinden konumunu saptayan internet sitesi.
Hoverme: Bir Facebook kullanıcısının diğer sosyal medya platformlarındaki hesaplarını bulan bir Chrome eklentisi.
Identify: Herhangi bir sayfada bulduğunuz bir sosyal medya bağlantısı üzerinden kişinin diğer sosyal medyalarına ulaşmanızı sağlayan bir Firefox eklentisi.
LinkedIn: LinkedIn’deki iş geçmişi ve bağlantılarına bakaran bir kişinin kimliği ve hikâyesi hakkında fikir edinebilirsiniz.
Muck Rack: Muck Rack editörleri tarafından Twitter, Facebook, Tumblr, Quora, Google+’da bağlantısı bulunan yüzlerce gazetecinin iletişim bilgilerinin toplandığı platform.
Numberway: Uluslararası telefon rehberi.
Person Finder: Bir felaketten etkilenen yakınlarını bulmak veya bulunan bir kişinin kaydını girmek isteyen kişilerce bilgilerinin sağlandığı dünyanın en büyük açık kaynaklı veri tabanlarından biri. Ne zaman bir felaket durumu söz konusu olsa Google Kriz Takımı bu aracı kuruyor.
Pipl.com: Bir kişinin internette bıraktığı ayak izlerini takip ederek farklı sosyal medya hesaplarındaki kimliğini, kamuya açık kayıtlarını ve iletişim bilgilerini buluyor.
Rapportive: Gmail eklentisi olarak çalışıyor ve e-posta gönderdiğiniz bir kişinin sosyal medya hesaplarını, konumunu, iş durumunu, iletişim bilgilerini sağlıyor.
Spokeo: Bir kişiyi isim, e-posta, telefon veya kullanıcı adıyla aratabiliyorsunuz. Sonuçlar kişinin yaş, cinsiyet, iletişim bilgileri, yaşadığı yer, eğitimi, evlilik durumu, aile geçmişi, ekonomik durumu ve fotoğraflarına kadar uzanabiliyor.
WebMii: İnternet linklerini bir kişinin adıyla aratabiliyor veya tanımlayamadığınız kişileri anahtar kelimelerle doğrulayabiliyorsunuz. Sahte profilleri ortaya çıkarabilen bir internet görünürlük skoru sağlıyor.
WHOIS: Bir internet sitesinin alan adını satın alan kişinin adı, konumu ve iletişim bilgilerini tespit ediyor.
Konumları doğrulamak
Gerçekten olay kitlenin söylediği yerde mi gerçekleşiyor?
Flikr: Konum bilgisi sağlanmış fotoğrafları aratın.
free-ocr.com: Görsel üzerine işlenmiş yazıları Google Translate ile çevirmenizi sağlamak veya başka haritalama kaynaklarında aramanız için çıkarıyor.
Google Maps: Online haritalama uygulaması. Dünyanın her yerinden yüksek çözünürlüklü uydu görüntüleri sağlıyor. Hava durumundan, yeryüzü özelliklerine kadar birçok konuda bilgi sağlayabilir.
Google Translate: Farklı dillerde yazılmış ipuçlarını ortaya çıkarmak için kullanılabilir.
Météo-France: Fransa meteoroloji ajansı Avrupa odaklı radar ve uydu görüntüleri sağlıyor. Ayrıca iklim durumunu haritalıyor.
NASA Earth Observatory: Uydu görüntülerini halka açık paylaşmak için kuruldu. Küresel görseller, ücretsiz haritalar, fotoğraflar ve veri setleri için kullanışlı.
Panoramio: Google Maps aracılığıyla belli konumlara eklenmiş milyonlarca fotoğrafın yüklendiği paylaşım sitesi.
Picasa: Konum bazlı fotoğrafları aratabilirsiniz.
United States ZIP Codes: Amerika Birleşik Devletleri’nde posta koduyla görsel arayabilirsiniz.
Wikimapia: Google Maps’in kitle kaynaklı versiyonu.
Wolfram Alpha: Bilişsel cevaplama motoru. Bir insana sorar gibi soru sorduğunuzda size sorunuzla alakalı cevapları listeliyor.
Görselleri doğrulamak
Bu görsel gerçekten anlatılan habere ait bir ipucu mu?
Findexif.com: Görselin EXIF bilgilerini çıkarıyor.
Foto Forensics: EXIF buluyor. Aynı zamanda ELA şeklinde kısaltılan görselin hata seviyesini sunuyor. Montajlanmış bir görseli anlamak için iyi bir yöntem sağlıyor.
Google Search by Image: Görsel yükleyerek o görselin daha önce internette herhangi başka bir yerde kullanılıp kullanılmadığını, farklı boyutlarını bulabilirsiniz.
Jeffrey’s Exif Viewer: Dijital bir fotoğrafın konum, tarih, hangi cihazla çekildiği gibi bilgilere erişebileceğiniz bir diğer EXIF bulma motoru.
JPEGSnoop: Yalnızca Windows’ta çalışan bir görselin nerede montajlandığını gösteren bir program. İsmine rağmen AVI, DNG, PDF, THM veya gömülü JPEG dosyalarını da çalıştırabiliyor. Kamera tipi, lens ayarı, tarih gibi metadata bilgilerine de erişebiliyor.
TinEye: Bir diğer tersine görsel arama motoru.
Kullanışlı diğer araçlar
AIDR platform: Bilgisayar ve insan kaynaklı işletim sistemiyle Twitter izleme aracı.
Ban.jo: Bütün sosyal medya platformlarında yer alan görsel ve etkinlikleri karşılıklı doğrulama ile bir araya getiren araç.
Geofeedia: Belli bir bölgeden o anda herhangi bir sosyal medya hesabına yüklenen görsellerin veya gönderilen iletileri görmenize yarayan araç. İstediğiniz bölgeyi harita üzerinden seçerek gerçek zamanlı sosyal medya takibi yapılabiliyor.
HuriSearch: 5 binin üzerinde insan hakları temelli internet sitesinde arama yaparak güvenilir kaynaklar bulmanıza yardımcı oluyor.
InformaCam: Farklı kişilerin birbirlerine doğrulama için dosya gönderebildikleri bir site. TOR ve PGP gibi kriptolu araçlar kullanarak doğrulanmasını istediğini dosyaları gönderebilirsiniz.
PeopleBrowsr: Kitle takibi yapabileceğiniz ve sosyal medyadaki kişilerin doğruluk skorlarını elde edebileceğiniz bir araç.
SearchSystems.net: Halka açık kayıtları listeleyen uluslararası bir liste.
Snopes.com: Farklı kaynaklardan doğrulama yaparak internet söylentilerini listeleyen internet sitesi.
Verily platform: Kullanıcılara spesifik sorular sormasını sağlayan ve kullanıcı üretimi içeriğin sağlamlaştırmasına çalışan platform.
YouTube Face Blur: Fişlenme, şiddete veya tehdide maruz kalma ihtimaline karşı, YouTube’a yüklediğiniz videolarda gözüken kişilerin yüzlerini mozaikleyebildiğiniz bir YouTube aracı.
Yorumlar