Tarih boyunca üç büyük endüstriyel devrim yaşanmıştır: Birinci endüstri devrimi 18. yy sonlarında, su ve buhar gücünün daha verimli kullanılmasını sağlayan makinaların icadı ile başlamıştır. 20. yy başlarında, Henry Ford’un seri üretim bandı tasarımı ve elektriğin üretimde kullanılmaya başlanması ikinci endüstri devrimini başlattı. 1970’lerden itibaren ise üçüncü endüstri devrimi ile üretimde önce elektronik teknolojilerin kullanımına, daha sonra da dijital teknolojinin kullanımına şahit olduk.
Dünya artık dördüncü endüstri devrimini yani Endüstri 4.0’ı konuşmaya başladı. Endüstri 4.0 teknolojinin üretim süreçlerinin her aşamasında kullanıldığı, sürekli veri işlemesine dayanan, insanların susup makinelerin birbiriyle konuştuğu yeni bir dönem. İnternet sayesinde makineler arası iletişimin başladığı, insan gücü ile yapılan üretim süreçlerinde robotların devreye girdiği, neredeyse tüm üretim süreçlerinin dijitalleştiği bir dönemi ifade ediyor Endüstri 4.0.
Bu süreçte, düşük maliyetli, az yer kaplayan, az enerji harcayan, az ısı üreten, ancak bir o kadar da yüksek güvenilirlikte çalışan donanımlar ve bu donanımları çalıştıracak işletim ve yazılım sistemlerinin kaynak ve bellek kullanımı açısından tutumlu olması hedefleniyor. Yeryüzündeki tüm cihazların birbiriyle bilgi ve veri alışverişi için kullanıldığı, her türlü araç gerece entegre edilmiş, sensör ve işleticilerle donanmış, internet bağlantılı akıllı elektronik sistemlerden söz ediliyor.
Üretim sürecinde fabrikalardaki makinelerde bu sistemlerin kullanılması, insanlardan neredeyse bağımsız olarak kendi kendilerini koordine ve optimize ederek üretim yapabilecek ‘akıllı fabrikalar’ demek. Eğer Endüstri 4.0 stratejisi gerçekleşirse üretim süresi, maliyetler ve üretim için ihtiyaç duyulan enerji miktarı azalacak, üretim miktarı ve kalitesi artacak.
4. Endüstri Devrimi de şüphesiz yeni sektörlerin açılmasına ve bazı sektörlerin yok olmasına sebep olacak. İnsanlar, şirketler, ülkeler, yeni endüstriye ayak uyduramayan her şey olumsuz etkilenecek. Diğer taraftan, Endüstri 4.0 ile yeni iş alanları da ortaya çıkacak.
Peki vergiye etkileri neler olacak?
Yeni endüstride, bir ürünün farklı kısımları, farklı yer ve zamanlarda, farklı kişiler tarafından üretilirken, bir yandan da nihai ürünün tamamlanması beklenmeden, henüz üretim sürerken ürün tüketilmeye başlanılacak. Üretilen ve tüketilen ürünler değişken bir yapıya kavuşuyor. Bugün ürettiğimiz ürünün/içeriğin evrilen modelinin yarın tüketicisi olacağız.
Etkileşimin artmasının sonuçlarından biri de alışverişin biçim değiştirmesi. Üreticiden tüketiciye tek yönlü akıştan, herkesin birlikte ürettiği ve tükettiği çok yönlü alışveriş ağına geçiliyor. Artık sadece üretici ve tüketiciler olmayacak; tüketeceğini üreten, üretmek için tüketen, ürettiğini yeniden tüketen, türeticiler olacak. Türeticilerin vergilemesi de eski yöntemlerle yapılamayacak. Mevcut gelir tanımları türeticileri kavramakta yetersiz kalacak. Geleneksel vergileme enstrümanları işe yaramayacak.
Mobil fabrikalar
İşçi gücünden teknoloji kontrolüne geçen sistemler ile makine kontrolü artacak. Otomatik sistemler dolayısıyla üretim için ihtiyaç duyulan iş gücü azalacak.
Üç boyutlu yazıcılarla bazı ürünleri herkes üretebilecek. 3D yazıcılar ile tüketimin olduğu yerde kişiye özel üretime geçilebilecek. Tüketiciyi üretici yapan 3D yazıcılar, mevcut yasal tanımlamaları anlamsızlaştıracak.
3D yazıcı kullanımı, üretici şirketlere diğer ülkelerde işyeri açmadan ve aracı/distribütör kullanmadan ürünlerini doğrudan nihai tüketicilere yönlendirme fırsatı sunmaktadır. Bu, tedarik kanallarında ve lojistikte yaşanacak devrimdir. Ürün stoklamaya ihtiyaç kalmayacak, gümrük sınırları anlamsızlaşacak.
Mobil işçiler
Pek çok sektörde sabit ofis anlayışı azalacak, mobil çalışanların oluşturduğu mobil ofis anlayışı yaygınlaşacak. Şirketler ve çalışanlar, işlerini çok daha verimli bir şekilde ofis dışında yürütebilecek, ihtiyacı olan bilgilere ve dosyalara anında ulaşabilecek. Nesnelerin interneti (M2M/makineler arası iletişim) ve bulut bilişim gerçek potansiyelini gösterecek. Yüksek performanslı bulut platformlarına erişim ile iş uygulamaları artık bir donanıma ya da bir konuma bağlı olmadan gerçekleşebilecek. Bulut çözümleri sayesinde tüm çalışanlar cihazdan ve lokasyondan bağımsız çalışma imkanına erişecek.
Sabit işyeri gerekliliğinin ortadan kalkmasıyla, vergilemede kazancın elde edildiği yerin belirlenmesi zorlaşacak. Fiili organizasyon ve pazarlama ihtiyacının da olmadığı alanlarda vergilemede bağlama noktalarının belirsizleşmesi çifte vergileme sorunlarını artıracak.
Mobil teknoloji kullanımındaki artışa bağlı olarak mobil uygulamalara olan ilginin artması sonucu yeni iş fırsatları sunan uygulama/aplikasyon ekonomisi büyüyecek. Telif hakları ve diğer royalty gelirlerinin vergilemesinin yeniden ele alınması gerekecek.
Makineler arası iletişim sadece üretim yapılan fabrikalardaki otomasyon, uzaktan kontrol gibi alanlarda değil, hizmet sektörü dahil insanın olduğu her alanda kendini gösterecek. Mal ve hizmet üretiminin yanı sıra, pazarlama noktalarında da daha fazla robot kullanılacak olmasıyla vasıfsız iş gücüne ihtiyaç azalacak.
Robot işyerleri için ilave vergileme gündeme gelecek
İstihdam oranını korumak için, insan çalıştırma maliyetinin azaltılması yani ücretler üzerindeki mali yüklerin hafifletilmesi gerekecek, vergilemedeki yansıması ücretler üzerinden alınan vergi gelirlerinde görülecek. Diğer taraftan her bir makine tek başına ayrı bir iş yeri olacak. Ücret vergi gelirlerindeki kaybın telafisi için belki robot işyerleri için ilave vergileme gündeme gelecek.
Makineler arası iletişim makinelerimiz üzerinden para kazanabilmemizi de sağlayacak. Eli kulağında, 3-5 yıla kalmaz pek çok kişi elektrikli araba kullanıyor olacak. Gece elektrik tarifesinin daha düşük olduğu saatlerde kendi kendine şarj olup, siz işte çalışırken tarife fiyatının daha yüksek olduğu saatlerde ofis garajından fazla enerjilerini elektrik şebekesine geri yükleyebilen (elektrik satan) araçlar sizi de bir nevi elektrik tüccarı yapacak. Akıllı arabanız yüzünden beyanname vermeniz gerekecek.
Daha çok data tüketimi, data transferinin yaşamın merkezine oturması, datayı önemli bir vergi kaynağı haline de getirecek. Hali hazırda KDV’nin yanı sıra özel iletişim vergisine de tabi tutulan data tüketiminde daha çeşitli bir vergilemeye geçilebilecek. İnsanın data tüketimi ile makinenin data tüketimi farklı vergilemeye tabi tutulacak. Sosyal boyutu ağır basan data tüketimleri belki vergiden istisna olacak, kimi tüketimlere ağır vergi getirilecek, belli kişiler bu vergiden muaf tutulabilecek.
Onur Elele, RSM Turkey/Yeminli Müşavir
Yorumlar