Bu köşede genel olarak merakımı celbeden ilgi çekici konuları değerlendirmeye ve sizlerle paylaşmaya özen gösteriyorum. Dijital CEO ile Teknoloji Sohbetleri’nin 59’uncu bölümünde Türkiye’nin en önemli ve en çok takip edilen iktisatçılarından biri olan Dr. Mahfi Eğilmez’le son derece keyifli bir sohbet yaptık.
Ekonomi ve teknoloji arasındaki ilişkiyi ve ekonominin iletişiminde teknolojinin gücünü değerlendirdiğimiz sohbetimizin ana konusu Millî Gelir Hesaplama Makinesi (MONIAC) idi. Ekonomiyle ilgilenen okuyucularımız büyük ihtimalle bu cihazdan zaten haberdardır ancak bilmeyenler için de son derece ilgi çekici olduğunu düşündüğüm MONIAC’ın hikâyesini sizlerle paylaşmak istiyorum.
Dünyada yalnızca dört tane çalışır örneği bulunan MONIAC’lardan biri İstanbul’da
Çekimlerimizi, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nin envanterinde yer alan ve onlarca yıldır kullanılamaz durumda bulunan, Türkiye İş Bankası’nın katkılarıyla yeniden çalıştırılan Millî Gelir Hesaplama Makinesi’nin (MONIAC -Monetary National Income Analog Computer) önünde gerçekleştirdik. İkisi Londra’da, biri Yeni Zelanda’da, biri de İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nde olmak üzere dünyada dört tane çalışır örneği bulunan bu makinenin yaratıcısı, Phillips Eğrisi yaklaşımının da yaratıcısı olan Yeni Zelandalı elektrik mühendisi ve iktisatçı A. W. Phillips. Gayrisafi yurtiçi hasılanın hesaplanmasını gösteren MONIAC’ta nakit akışı suyla temsil ediliyor.
Makro ekonominin hidro-mekanik modeli olarak tanımlanan MONIAC, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Besim Üstünel’in çabalarıyla 1950’li yıllarda Türkiye’ye getiriliyor. Üstünel, bu makineyle LSE’de doktora eğitimi gördüğü yıllarda tanışmış, makinenin bir örneğinin İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’ne getirilmesini sağlamış ve üniversitede öğretim üyesi olarak bulunduğu yıllarda derslerinde kullanmış. Ancak kendisi fakülteden ayrıldıktan sonra bu makine ne yazık ki kullanılamamış.
Yıllar sonra yeniden çalıştırıldı
Dr. Mahfi Eğilmez, Mülkiye’de okurken Prof. Dr. Besim Üstünel’den hikâyesini dinlediği ancak göremediği bu cihazla yıllar sonra İstanbul Üniversitesi’ne gittiği bir konferans sırasında karşılaşıyor. 1957 yılından beri bir köşede kullanılmadan duran bu cihaz, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Dekan Yardımcısı Prof. Dr. Nazan Susam öncülüğünde, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Bölümü’nden uzman fizikçi Adem Soylamış tarafından yeniden çalışır hâle getiriliyor. MONIAC, millî gelir ve gayrisafi yurtiçi hasılanın herkes tarafından kolayca anlaşılabilmesi açısından da son derece muazzam bir cihaz.
MONIAC nasıl çalışıyor?
Suyun sert plastik tanklar ve tüpler yoluyla pompalandığı bir sistem olarak kurgulanan MONIAC çalıştırıldığında, su şeffaf borulardan geçerek tanklara ulaşıyor. Bu tanklarla hane halkı, firmalar, devlet, ihracat ve ithalat kesimleri temsil ediliyor. Bu kesimlerin iktisadi kararları ve faaliyetleri, suyun makineyi dolaşımı sırasında izleniyor ve gelir harcama akımından sızıntılar ve akıma katkılar olarak da ayrıştırılabiliyor. Makinedeki makaralar ve ayarlanabilir metal uzantılar, su seviyesinin ve akışının düzenlenmesine yardımcı oluyor. Böylece döviz kuru, faiz ve vergi oranlarının sisteme girmesi mümkün hâle geliyor. Makine, toplam talep unsurlarından biri değiştiğinde, ilgili denklemleri eşzamanlı olarak çözüp sistemi yeni bir dengeye taşıyabilecek özellikler taşıyor. Makine bu özelliği sayesinde iktisat politikalarının ekonomi üzerindeki etkisini izlemeyi ve farklı iktisadi kuramları kavramayı son derece kolay bir hale getiriyor.
İşte, MONIAC örneğinde de görüldüğü üzere, teknoloji ve dijitalleşme hayatın her alanını kolaylaştırdığı gibi açıklanması en zor görünen teorileri dahi görselleştirerek ve belli bir somut sisteme oturtarak çok daha anlaşılır hale getiriyor. Teknoloji, tüm bunlar nedeniyle beni ve benim gibi tüm yenilik ve gelişim tutkunlarını her gün heyecanlandırmayı sürdürüyor.
Soner Canko, BKM Genel Müdürü
www.dijital.ceo
Twitter: twitter.com/sonercanko
Facebook: facebook.com/DrSonerCanko
Medium: medium.com/sonercanko
YouTube: youtube.com/sonercanko
Yorumlar