Üç boyutlu yazıcılar her geçen gün daha fazla hayatımıza giriyor. Evlerimize yerleşmesi de yakındır. Hammadde olarak hali hazırda daha çok plastik, iplik ve alüminyum, çelik, titanyum gibi metaller kullanılıyor. En kolayından başlayalım, cep telefonumuz için kılıf üretebiliyoruz. Ötesine de geçildi, 3D yazıcıda bisiklet üretebiliyorsunuz. Dahası, yakın zamanda yapay doku, hatta çimento veya besin temelli hammadde kullanımları da bekleniyor. İpin ucunu kaçırmaya az kaldı!
Pazar araştırmalarına göre, 2015 yılında 200 bin üzerinde 3D yazıcı satıldı, takip eden yıllarda bu rakamın hızla artması, 2020 yılında 15-20 milyar dolarlık bir pazar yaratması bekleniyor. Ancak ekonomide asıl devrim 3D yazıcı satışı ile değil, 3D yazıcılarla üretilecek ürünlerle yaşanacak. Dile kolay, 2020 yılına gelindiğinde, iyimser tahminlere göre, global mal üretiminin yüzde 2’sinin 3D yazıcılar marifetiyle yapılması öngörülüyor ki, nereden baksak iki yüz milyar dolardan söz ediyoruz.
Vergi riskleri
3D yazıcı kullanımından kaynaklı vergi riskleri Türk vergi yazınında henüz ele alınmamış bir konu. Madem öyle, elimizi taşın altına koyalım; hem satıcılar hem alıcılar açısından olası sonuçlarına değinelim.
Vergi mevzuatımız teknolojik gelişmelerin ticaret hayatında doğurduğu sonuçlara cevap vermekten henüz uzaktır. (Burada bir parantez açıp bu durumun ülkemize özel olmadığını, ABD vergi mevzuatının dahi e-ticaret iş modellerine cevap vermekten uzak olduğunu belirtelim.) Bazı e-ticaret iş modellerine ilişkin özelge bazında idari açıklamalar olmakla birlikte, 3D yazıcı kullanımından kaynaklı olası sorunlara dair henüz verilmiş bir özelge de bulunuyor.
3D yazıcılarının kullanımının üretim ve tedarik zincirlerini temelden değiştirmesi, aracıları ortadan kaldırarak ya da azaltarak üreticiler ile nihai tüketicileri birbirine daha da yakınlaştırması bekleniyor. Yeni iş yapış biçimleri doğurması beklenen bu gelişmelerin yeni vergileme soruları doğurması elbette kaçınılmaz.
İş modelleri
3d yazıcılar ile üretim çok farklı iş modelleri kullanılarak gerçekleştirilebilir. Aşağıda örnek olarak verilen her iş modelinin vergi sonuçları birbirinden farklıdır.
– Üretilecek ürünün hammaddesi, desen, model, dizayn, formül bilgisi ile birlikte alıcı şirkete veya tüketiciye gönderilir. Alıcı firma veya tüketici sahip olduğu 3D yazıcı ile üretimi yapar.
– Gerekli hammadde, 3D yazıcı ile üretimi yapacak kişi tarafından piyasadan tedarik edilir, sadece dizayn, formül bilgisi satın alınır.
– Dizayn, formül bilgisi telif hakkına sahip şirketten, gerekli hammadde ise distribütör firmalardan satın alınır.
– Dizayn, formül bilgileri ücretsiz olarak ortak paylaşıma sunulur, sadece hammadde satın alınır.
Gümrük vergileri
Gümrük vergileri eşya üzerinden alınıyor. 3D yazıcı kullanımında kullanılan hammadde ithal edilmiş ise zaten üretilecek olan ürünü oluşturan tüm bileşenler için gümrük vergisi de ödenmiş olacak.
Ancak üretilen eşyanın maliyeti hammadde maliyeti ile sınırlı değil. Üretilen eşyaya ilişkin dizayn/formül bilgisi (entelektüel sermaye/IP) karşılığı ödenen royalty tutarı da bulunuyor. Özellikle, dizayn/formül bilgisinin yanı sıra hammaddenin de üretici tarafından karşılandığı durumlarda, royalty tutarının da hammadde ithalatına ilişkin gümrük kıymetine ilave edilmesi gerektiği eleştirisi yapılması muhtemel.
KDV
Şirketler arası B2B işlemler için, hizmet yurt dışında mukim şirketten alınıyorsa ve 3D yazıcı ile üretim Türkiye’de gerçekleştiriliyorsa, hizmetten faydalanma Türkiye’de olduğu için, dizay/formül bilgisi karşılığı ödenen royalty tutarı üzerinden sorumlu sıfatıyla KDV ödenmesi de gerekiyor.
Diğer taraftan, şirketlerden tüketicilere yönelik B2P işlemler ile kişiler arası P2P işlemlerde sorumlu sıfatıyla KDV yükümlülüğünün nasıl yerine getirileceği belirsizliğini korumakta.
Ayrıca, hem yurt dışından hem de yurt içinden ifa edilen P2P işlemler için çoğu durumda yapılan işlemin devamlı ticari faaliyet kapsamında KDV’ye tabi olup olmadığının tespiti de mümkün olmayacak.
Stopaj
3D yazıcı ile üretim yapılırken, dizay/formül bilgisi karşılığı ödenen tutar hangi durumlarda royalty ödemesi peki?
Gayrimaddi hak devri varsa, verilen bilgi sadece sipariş karşılığı üretimde kullanılmakla kalmıyor alıcı tarafından aynı ürünün üretimine devam edilebiliyorsa veya yeniden satışa sunulabiliyorsa, yapılan ödeme royalty veya telif ödemesi olarak görülmeli, yurt dışına ödeme yapılan durumlarda ayrıca stopaj vergilemesi yapılmalı.
İşyeri
3D yazıcı kullanımı, üretici şirketlere diğer ülkelerde işyeri açmadan ve aracı/distribütör kullanmadan ürünlerini doğrudan nihai tüketicilere yönlendirme fırsatı sunuyor. Bu, tedarik kanallarında ve lojistikte yaşanacak devrimdir.
Sadece dizayn/formül tedariki yoluyla satış yapılabilen, ilave pazarlama/destek personeli ve organizasyon gerektirmeyen iş modellerinde, gayrimaddi hakkı pazarlayacak şirket sunucuları da online olarak vergi cenneti olan bir ülkede kurulursa, kazancın tamamen vergi dışı bırakılması mümkün olacak. Madalyonun öbür yüzündeki şirketler ise çifte vergileme ile karşı karşıya kalabilir.
Türkiye ile birlikte pek çok ülkenin vergi mevzuatı ve vergi anlaşmaları, ticari kazancın herhangi bir ülkede vergilendirilebilmesi için kazancın o ülkedeki bir işyeri veya daimi temsilci aracılığıyla elde edilmesini ön şart koşuyor.
Kimi iş modellerinde 3D yazıcıların bizatihi kendisinin işyeri olarak kabul edilmesi riski var. Özellikle 3D yazıcının ayrıca bir ücret talep edilmeden satıcı tarafından temin edildiği ve alıcının sadece hammadde temini ile dizayn/formül karşılığı ödeme yaptığı durumlarda; dizayn/formül satışından elde edilen kazancın 3D yazıcı ile üretimin yapıldığı yerdeki bir işyeri aracılığıyla elde edildiğinden hareketle vergileme yapılması mümkün gözükmekte.
Temel riskleri olabildiğine özetlersek;
– Dizayn, formül (entelektüel sermaye / IP) karşılığı yapılan ödeme üzerinden stopaj vergilemesi yapılabilir
– 3D yazıcıda kullanılan hammaddenin değerine ilave olarak, dizayn, formül (entelektüel sermaye / IP) karşılığı yapılan ödeme üzerinden de gümrük vergisi ödenmesi gerekebilir
– Ürün maliyetini artırarak ‘daha ucuz’ olmaktan çıkartacak derecede önceden öngörülemeyen ilave KDV yükümlülüğü doğurabilir
– 3D yazıcının kendisi işyeri sayılarak, satıcı firmanın elde ettiği kazanç üretimin/tüketimin yapıldığı ülkede de vergilendirilebilir.
Onur Elele
Yorumlar